Mae adroddiad trawsbleidiol newydd yn darparu glasbrint ar gyfer twf gwledig
Mae'r Gymdeithas Tir a Busnes Gwlad (CLA) yng Nghanolbarth Lloegr wedi croesawu'r cyhoeddiad heddiw (27 Ebrill 2022) o Levelling up the Rural Economi: ymchwiliad i gynhyrchiant gwledig gan y Grŵp Seneddol Holl-Bleidiol (APPG) ar y Pwerdy Gwledig.
Mae'n dilyn un o'r ymchwiliadau mwyaf cynhwysfawr a gynhaliwyd erioed gan gorff seneddol i iechyd yr economi wledig, gyda'r APPG yn cymryd tystiolaeth gan dros 50 o gyrff diwydiant, elusennau, grwpiau ymgyrchu, cwmnïau, academyddion ac arweinwyr busnes.
Daeth yr adroddiad i'r casgliad nad oes unrhyw lywodraeth yn y cof diweddar wedi cael rhaglen i ddatgloi potensial economaidd a chymdeithasol cefn gwlad.
Mae hyn wedi arwain at yr economi wledig yn dod 18% yn llai cynhyrchiol na'r cyfartaledd cenedlaethol. Bwlch a allai, pe bai'n cael ei leihau, ychwanegu £43bn at economi'r DU.
Roedd canfyddiadau'r adroddiad yn cynnwys:
- system gynllunio wedi torri wedi methu rhai sy'n byw ac yn gweithio mewn ardaloedd gwledig,
- Mae Defra yn brin o'r ysgogiadau polisi angenrheidiol i wneud newid sylweddol i'r economi wledig,
- diffyg darpariaeth sgiliau yn achosi 'draeniad ymennydd' cyflym mewn ardaloedd gwledig,
- mae angen gweithredu ar frys i fynd i'r afael â phrinder llafur a phwerau pennu prisiau archfarchnadoedd,
- mae'r llywodraeth yn cefnu oddi wrth ymrwymiadau i ddarparu ffibr llawn a 4G i bawb ac (6) mae'r system dreth yn annog buddsoddiad ac arallgyfeirio busnes
Mae'r adroddiad hwn yn rhoi mwy o dystiolaeth na all y wlad mwyach fforddio anwybyddu potensial yr economi wledig a rhagolygon y miliynau sy'n byw ynddi. Mae busnesau gwledig yn barod i ffynnu, gan greu swyddi da a chyfleoedd i bobl o bob cefndir. “Fodd bynnag, mae diffyg diddordeb gan y llywodraeth yn eu dal yn ôl. Nid oedd papur gwyn Lefelu i Fyny y Llywodraeth ei hun yn sôn am greu ffyniant a thwf economaidd mewn cymunedau gwledig ac nid oedd yn cynnwys unrhyw bolisïau penodol i'w greu.
Bwriad adroddiad APPG yw gwasanaethu fel glasbrint economaidd realistig ar gyfer cefn gwlad, gyda'r rhan fwyaf o'r argymhellion yn gost isel, sy'n gofyn am newid mewn polisi yn unig - ac, mewn llawer o achosion, newid yn y ffordd y mae'r llywodraeth yn meddwl am gefn gwlad.
Mae diwygiadau polisi allweddol i hybu cynhyrchiant gwledig yn cynnwys:
- Cynllunio — rhaid i'r Fframwaith Polisi Cynllunio Cenedlaethol (NPPF) flaenoriaethu datblygiad cynyddol ar raddfa fach mewn ardaloedd gwledig, yn enwedig y rhai sydd â phoblogaethau o dan 3,000, gan ganolbwyntio ar dai fforddiadwy.
- Whitehall - rhaid sefydlu gweithgor trawsadrannol, dan arweiniad gweinidogol gyda'r genhadaeth benodol o ddatblygu a gweithredu mesurau i hybu cynhyrchiant gwledig, rhaid diwygio a chryfhau'r polisi prawf gwledig, a rhaid ail-archwilio amcanion Defra, gyda chynhyrchiant gwledig bellach wedi'i gynnwys yn ei gylch gwaith.
- Ffermio — er mwyn lleddfu prinder llafur, dylid ymestyn y Peilot Gweithwyr Tymhorol a chynyddu nifer y fisas sydd ar gael o 30,000 i 80,000, a mynd i'r afael â phrisio isel mewn cadwyni cyflenwi drwy weithredu rheoliadau Deddf Amaethyddiaeth 2020 i gyfyngu ar ddylanwad archfarchnadoedd mawr.
- Treth — symleiddio'r system dreth ar gyfer busnesau amrywiol drwy'r Uned Busnes Gwledig (RBU), a fyddai'n caniatáu i fusnesau gwledig wneud eu penderfyniadau eu hunain, lleihau biwrocratiaeth, cynyddu casglu treth ar gyfer y Trysorlys, a byddai'n dileu rhwystrau i dwf mentrau busnes newydd.
- Cysylltedd — Rhaid i DCMS a'r diwydiant lunio map ffordd hygyrch ar gyfer y tai 15% anoddaf i'w cyrraedd, gyda thargedau diriaethol ar gyfer y rhai sy'n cael eu gadael ar ôl.
- Sgiliau — rhaid i'r llywodraeth ddarparu talebau ar gyfer mentrau gwledig i ysgogi'r galw am hyfforddiant busnes, technegol ac amgylcheddol, ac adeiladu strategaeth sgiliau cyfalaf naturiol i nodi prinder sgiliau a sut i'w cau.